Torbiele szczęk i jamy ustnej

Torbiele szczęk i jamy ustnej – opisaliśmy już torbiel korzeniową, mucocoele oraz żabkę. W jamie ustnej oraz jej okolicach powstawać mogą jednak także i inne typy torbieli. W artykule tym postaramy się scharakteryzować pokrótce pozostałe rodzaje tego typu schorzeń.

Torbiele szczęk

Na początek omówmy tzw. torbiele zębopochodne.

Torbiel pierwotna/rogowaciejąca – torbiel ta jest cienką torebką z nabłonkiem wielowarstwowym, powstałą z resztek nabłonka szkliwnego listwy zębowej lub narządu szkliwotwórczego. Szczególną cechą takiej torbieli jest to, że w jej okolicach mogą także powstać mniejsze schorzenia, zwane torbielami satelitarnymi. Jest to duży problem, ponieważ w 60% przypadków, po operacyjnym usunięciu torbieli głównej, mogą pojawić się nawroty. Torbiel ta na ogół pojawia się w okolicy zębów trzonowych i przedtrzonowych, najczęściej na żuchwie. Nieleczona, stopniowo zwiększa ona swoje rozmiary i niszczy kość. Schorzenie to jest zaliczane do nowotworów.
Torbiel dziąsłowa – białawe guzki, które mogą pojawić się u każdego, niezależnie od wieku. Nie powodują bólu i pękają z upływem czasu, zaś pozostawione rany goją się samoistnie. W ich skład wchodzą resztki listewki zębowej, zaś najczęściej znajdziemy je między podniebieniem twardym i miękkim oraz na oddalonych od linii pośrodkowej wałach dziąsłowych. Torbiele te są wypełnione keratyną, powinny zostać usunięte chirurgicznie.
Torbiel okołozębowa boczna – pojawia się między zębami trzonowymi i przedtrzonowymi żuchwy, po stronie polików. Powstaje z resztek nabłonka zębopochodnego.
Torbiel gruczołowa z gruczołów ślinowych – formuje się w przedniej części żuchwy, składa się z komórek kubkowych i nabłonka wielowarstwowego płaskiego.
Torbiel erupcyjna – niebieskawa torbiel, formująca się nad wyrzynającym się zębem. Ponieważ jej obecność hamuje proces wyrzynania, usunięcie jej jest zabiegiem koniecznym.
Torbiel zawiązkowa – powstaje poprzez rozwój zawiązka zęba z nabłonka szkliwnego brzegu siecznego lub powierzchni żującej. W diagnozie istotną rolę odgrywa tu odległość jej ścianek a koroną zęba – torbiel zawiązkowa znajduje się minimum 2,5 mm od korony. Krótsza odległość oznacza fizjologiczny mieszek zawiązka. Zależnie od położenia takiej torbieli, może być ona okołokoronowa, centralna, boczna, okołokorzeniowa lub okalająca. Na ogół występuje na żuchwie, przy zębach mądrości i przedtrzonowcach. Jej rozwój jest powolny, lecz z czasem może doprowadzić do rozdęcia kości i przemieszczenia się zębów.
Torbiel zębopochodna wapniejąca – łagodne schorzenie, występujące głównie wewnątrzkostnie, aczkolwiek zdarzają się też przypadki pojawienia się jej na żuchwie lub uzębionej części szczęki.

Istnieją także torbiele szczęk niezębopochodne:

Torbiel kanału przysiecznego/przewodu nosowo podniebiennego – formuje się z resztek nabłonka pochodzącego z kanału nosowo-podniebiennego, istniejącego w okresie, gdy dziecko jest jeszcze w fazie płodowej. Powstaje między siekaczami, formując się powoli i stopniowo niszcząc kość wyrostków podniebiennych. Jej objawy stają się odczuwalne dopiero wtedy, gdy osiąga ona swój maksymalny rozmiar. Jeżeli przekracza on 6 mm, mówimy tu o torbieli przewodu nosowo-podniebiennego. Może również dojść do przemieszczenia się dolne małżowiny nosowej ku górze, co nazywamy objawem Oppikofera.
Torbiel nosowo-wargowa – formuje się w fałdzie nosowo-wargowym, powstając z nabłonka szczeliny bocznej nosa. W jej wnętrzu znajdziemy śluz, pozbawiony cholesterolu. Jej rozwój jest powolny, tworząc miękkie wypuklenie na dnie przedsionka nosa. Objaw ten nie boli, częściej dotyka osób ciemnoskórych, niż białych.
Torbiel środkowa podniebienia i wyrostka zębodołowego szczęki – powstaje w wyniku zaburzeń w zrastaniu się wyrostków szczęk, formując się w żuchwie, między siekaczami przyśrodkowymi. Na zdjęciach rentgenowskich przypomina gruszkę, odwróconą do góry nogami.
Torbiel gałeczkowo-szczękowa – formuje się między kłem a bocznym siekaczem, na ogół po stronie podniebiennej. Nieusuwana, może doprowadzić do rozsunięcia się korzeni zębów.

Torbiele tkanek miękkich jamy ustnej, twarzy i szyi

Torbiel naskórkowa i skórzasta – przyczyną jej wystąpienia jest przemieszczenie się zarodkowego naskórka. Pojawia się przy gałęzi i kącie żuchwy, pod językiem oraz w okolicach podbródka. Jest połączona z kością gnykową lub wewnętrzną trzonu żuchwy. Objawia się jako łącznotkankowa torebka, wewnątrz której znajduje się nabłonek, włosy, a nawet zęby.
Torbiel skrzelopodobna – nieboląca, okrągła torbiel, powstaje w wyniku wpuklenia się naskórka w głąb mezenchymy oraz jako następstwo zaburzeń rozwoju łuków skrzelowych.
Torbiel środkowa szyi – formuje się na linii pośrodkowej szyi, powstając z przetrwałego przewodu tarczowo-językowego z otworem ślepym na języku.

Leczenie torbieli

Prostym zabiegiem o małej rozległości jest cystotomia, czyli wgłobienie torbieli. Jama torbieli zostaje przekształcona w uchyłek jamy ustnej. Jej torebka zostaje wycięta i zabrana do laboratorium w celu testów, zaś płat śluzówkowo-okostnowy wgłębia się i utrzymuje szwami. Po odbudowie kości zmniejszeniu się jamy torbieli, pozostała część mieszka zostaje wyłuszczona. Zabieg ten wymaga jednak dwóch wizyt, zaś ze względu na pozostawienie mieszka w jamie ustnej przed wykonaniem testów na torebce, istnieje ryzyko nawrotu schorzenia.

Alternatywną metoda leczenia jest cystectomia, czyli wyłuszczenie torbieli. Leczenie to jest przede wszystkim wykorzystywane u dzieci. Płat śluzówkowo-okostnowy zostaje nacięty i odwarstwiony, zaś wyściółka – wysłana do laboratorium na badania. Następnie wszywa się płat śluzówkowo-okostnowy, zaś jama po torbieli jest wypełniana skrzepem, który z czasem zaczyna kostnieć. Jeśli usuwa się dużą torbiel, można tez wykorzystać kość pacjenta lub środki kościozastępcze.